Interview Hoogleraar Marc van der Meer
Over de arbeidsmarktaspecten van het onderwijs
Werken aan een nieuwe professionele norm
Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw was al duidelijk dat er lerarentekorten zouden ontstaan. Toch werd lange tijd niets ondernomen. Bijzonder hoogleraar Marc van der Meer vindt dat nog steeds onbegrijpelijk. We kijken wel naar de onderwijskundige, maar niet naar de arbeidskundige aspecten van het werken in het onderwijs. “Neem de ontwikkelingsperspectieven. Als je die binnen een school goed regelt, is dat aantrekkelijk voor zowel nieuwe als zittende medewerkers”, stelt de hoogleraar. “Voor teveel medewerkers zijn scholen verre van lerende organisaties. Dat moet veranderen”, bepleit hij in zijn presentatie op de NOT.
“Dat we te kampen zouden krijgen met een lerarentekort - zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin - weten we al sinds het spraakmakende rapport over ‘Het gedroomde koninkrijk’ van Andrée van Es uit 1993. In 2007 heeft de Commissie ‘Leerkracht!’ dat nog eens bevestigd. Alle voorspellingen worden regelmatig bevestigd door de gedetailleerde statistische overzichten van onderzoeksinstituut CentER-data”, licht Marc toe.
De bijzonder hoogleraar onderwijsarbeidsmarkt, verbonden aan de Tilburg Law School/CAOP zag met lede ogen aan dat een samenhangend landelijke initiatief om het niet tot tekorten te laten komen, uitbleef. De problemen moesten primair in de regio worden opgelost, kijk naar de recente verkenning van Merel van Vroonhoven.
"Het moet veel meer gaan om je capaciteiten"
Echter: “In het onderwijs spelen immateriële aspecten als klassengrootte, de mate van ondersteuning en ontwikkelingsperspectieven een belangrijke rol als het gaat om de keuze voor het leraarschap en het niet uitstromen naar andere sectoren. In de wetenschap hebben we een rijke discussie gehad over de kwaliteit van arbeid, in het funderend onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs is dit punt te veel verwaarloosd, met alle gevolgen van dien.”
Leven lang ontwikkelen Leidinggevenden op scholen stellen volgens Marc dat er in de cao genoeg ruimte is voor leraren om zich verder te ontwikkelen. Onderzoek wijst echter uit dat veel leraren dat anders ervaren. “Zeker in deze tijd van te weinig handen en ogen in de klas”, concludeert Marc. Een nieuwe professionele norm voor leven lang ontwikkelen kan volgens hem substantieel bijdragen aan het oplossen van het lerarentekort. “Dan werken mensen met meer plezier en kunnen ze zich ontwikkelen. Die norm moet ook vorm krijgen in de verbinding tussen de lerarenopleidingen en de scholen, want er vallen nu teveel mensen uit.”
Ook de veranderkundige kant van de schoolorganisatie kan bijdragen aan de aantrekkelijkheid van het beroep van leraar. Hoe worden leraren in de school gehoord? Welke technologie wordt ingezet? Welke mogelijkheden worden gefaciliteerd, zodat leraren mét elkaar kunnen spreken over de kwaliteit van hun onderwijs? Wat is de professionele zeggenschap op de werkvloer? Marc en collega’s doen daar onderzoek naar. “De uitkomsten zouden nog wel eens vies tegen kunnen vallen”, aldus de hoogleraar.
Bekwaamheid In ambtelijke brieven over de arbeidsmarkt gaat het volgens de hoogleraar veel te veel over skills. “Eigenlijk moet het veel meer gaan om je capaciteiten, je vermogen tot bekwaamheid. Een vaardigheid herhaal je keer op keer, waardoor je er steeds beter in wordt. De kunst is eerst meer eenvoudige en later meer complexe taken te gaan beheersen. Dan kun je andere rollen vervullen en kun je je ontwikkelen van rol naar rol en van werk naar werk. Bekwaamheid is geen specifieke vaardigheid die in een bepaalde situatie past. Bekwaamheid gaat over het niveau van competentie waarop je een handeling uitvoert, waardoor wat je doet structureel leidt tot een goed resultaat. Met andere woorden, dat je goed bent in de taken waarvoor je bent aangenomen en het werk in de klas en op school samen met anderen inhoudelijk verder kunt brengen.”
Zijn boodschap voor de NOT-bezoekers? Kijk ook goed naar de arbeidsmarktkundige kant van het onderwijs. Zoek wat betreft de werkdruk oplossingen die bij het team en bij de personen in je team passen. Bied structureel tijd voor professionele ontwikkeling. En wat is er bijvoorbeeld geregeld voor de begeleiding van nieuwe mensen binnen je team?”
Tip: In februari 2023 komt het boek ‘Onderwijs aan het werk’ uit, onder redactie van Marc van der Meer, Frank Cörvers en Ruud van der Aa. Een bundeling essays over de arbeidsmarkt van het onderwijs met nieuwe inzichten hoe we die arbeidsmarkt meer kunnen beïnvloeden.
Tekst: Brigitte Bloem
Waar op de beurs?
Hal 1 Academie 01 'Voor ontwikkeling én groei' De arbeidsmarkt in het onderwijs: hoe verbeteren we de kwaliteit van het onderwijskundig leiderschap?
Donderdag 26 januari
11.30 tot 12.15 uur