LESIDEE VO
Woke en inclusiviteit
Op 25 mei 2000 vond George Floyd tijdens een actie van de Amerikaanse politie de dood. Een golf van verontwaardiging en demonstraties overspoelde de wereld. 'Black lives matter' werd de leus die overal rondging. Begrippen als 'woke' en 'inclusiviteit' werden bekend. Wat kan en moet het onderwijs hiermee? In dit lesidee voor het vo onderzoekt docent Henk Botter bovenstaande begrippen en bekijkt hoe je dit kunt inzetten als les.
George Floyd De dood van George Floyd riep viel reacties op tegen politiegeweld en racisme. NOS op 3 legt het verhaal in ruim tien minuten uit. Het Jeugdjournaal besteedt er minder tijd aan, maar gaat uiteraard ook minder diepgaand in op deze kwestie.
Woke Twee begrippen worden vaak gekoppeld aan het verhaal van George Floyd: woke en inclusiviteit. De Rijksoverheid publiceerde in 2019 al een rapport met de titel: De samenleving wordt steeds meer 'woke'. In de samenvatting staat: 'Als gevolg van toenemende onzekerheden en ongenoegen wordt zingeving steeds belangrijker voor mensen. Ze gaan op zoek naar wat ze willen in het leven: zorgeloos zijn, een leuk leven leiden in een betere wereld. De aandacht voor maatschappelijke thema’s neemt toe en de samenleving wordt steeds meer ‘woke’. Dat wil zeggen dat mensen alert zijn op wat er speelt in de maatschappij. Dit heeft gevolgen voor de overheid en het bedrijfsleven.' In het dagblad Trouw wordt in de taalrubriek het begrip als volgt omschreven: 'Alert op maatschappelijke misstanden, zoals sociale ongelijkheid, discriminatie van minderheden en racisme’. Elseviers Weekblad geeft er een rechtser beeld van: 'Je hoopte dat zou overwaaien: het begrip ‘woke’. Wie woke is, is maatschappelijk zeer bewust – lees: links – en staat absoluut aan de goede kant, van de ‘deugers’. De Amerikaanse aan wie woke is ontleend, staat inmiddels aan de verkeerde kant van de deuglijn.' Een tegenovergesteld beeld krijg je op de site Alle met aandacht: 'Woke is dat wat we allemaal steeds meer worden: liever, aandachtiger, en kritischer, wakker dus. En dan niet alleen in deze coronatijd, maar sowieso.' Arjen Lubach heeft een fraaie clip over dit onderwerp gemaakt, uiteraard met de titel Woke.
Inclusiviteit Als je in Google 'inclusiviteit' typt als zoekterm krijg je de volgende uitleg als eerste: 'inclusiviteit gaat over onderlinge verbondenheid. Een inclusieve organisatie is een samenhangend geheel van mensen die zich tot elkaar verhouden en zich met elkaar identificeren. Inclusiviteit draagt ertoe bij dat mensen oog hebben voor elkaar en elkaar zien staan en zitten.' Eigenlijk is dit allemaal niet nieuw. Hoeveel jonge kinderen hebben niet de verhalen voorgelezen gekregen van Max Velthuijs over kikker? In het verhaal Kikker is kikker is de moraal: 'We houden allemaal van je om wie je bent'. Voor volwassenenorganisaties wordt het uiteraard iets anders gebracht, maar de boodschap in deze tekenfilm is eigenlijk hetzelfde.
Wat zeggen woorden Duidelijk wordt in ieder geval dat woorden veel kunnen zeggen, ook woorden in schoolboeken. Op de site van de Geografie voor docenten aardrijkskunde verscheen een artikel met de titel: 'Wat zeggen mijn woorden eigenlijk?' Een citaat uit de dit artikel over migratiestromen: 'Veelgebruikt in migratiekaarten. Woorden als ‘plaag’ en ‘stroom’ dehumaniseren migranten en roepen bij mij beelden van natuurrampen op. ‘Stromen’ zijn gevaren van buitenaf waar we onszelf tegen moeten beschermen: stromen kunnen immers overstromen. Neutralere alternatieven die genoemd worden zijn woorden als ‘routes’ en ‘netwerk’. Aangepast lesmateriaal De Hogeschool Rotterdam wil dat het lesmateriaal kritisch moet worden bekeken (en zo nodig aangepast) op racisme en diversiteit. Een studente van de lerarenopleiding geschiedenis zegt: 'De spreekwoordelijke ‘zwarte bladzijdes’ in de geschiedenis, ook die van ons eigen land, worden stukje bij beetje bespreekbaarder. Dit zorgt er ook voor dat er meer ruimte komt voor discussies met leerlingen over wat hun kijk is op racisme en diversiteit.' Wat betreft die zwarte bladzijden: ook straatnamen staan ter discussie. Wat als je in de Jan Pieterszoon Coenstraat woont of in de Werner von Braunstraat? De politieke partij DENK wil dat in Nederland alle standbeelden en straatnaambordjes van Coen worden verwijderd. Een student bedrijfskunde vindt dat er ook meer aandacht voor de LGBTQ-community moet zijn. Een grappige, maar ook doordachte aanvulling hierop kan het genderneutrale kaartspel zijn dat je voor nog geen tien euro kunt bestellen. De 23-jarige Indy Mellink maakte een genderloos kaartspel zonder heer, vrouw en boer. Ze heeft er wereldwijd succes mee. LHBTQ Hierboven kwam de afkorting LHBTQ al voorbij. Er zijn nog meer afkortingen die daarbij horen. Lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs wordt aangeboden op de site Gayandschool. Daar vind je bijvoorbeeld een Vlaams lespakket Gender in de blender en een ganzenbordspel Seks is meer.
Een clipphanger van SchoolTV geeft heldere uitleg over de regenboogvlag. Het kleurrijke symbool voor de LHBT-gemeenschap.
Musea, films Het Tropenmuseum heeft een publicatie online gezet met de titel Woorden doen er toe. Achterin staat een uitgebreide woordenlijst van Aboriginal tot zwart. Uiteraard komt het woord 'slaaf' ook in deze lijst voor. Er staat onder andere: 'de term ‘slaaf’ iemands menselijkheid niet, maar reduceert diegene tot niets meer dan iemands eigendom.' Als alternatieven worden daarom de woorden ‘Tot slaaf gemaakt’ of ‘mensen in slavernij’ voorgesteld. Het Tropenmuseum biedt online verschillende lessen aan, bijvoorbeeld (vanaf 31 juli 2021): Slavernij niet voorbij in de klas. Een museumdocent geeft online een les over De bittere smaak van chocolade of Over racisme, discriminatie en vooroordelen. De lessen zijn bedoeld voor de onderbouw (vmbo-t/havo/vwo). Salvernij Magazine Het Rijksmuseum in Amsterdam paste de informatiebordjes bij schilderijen al aan op basis van deze woordenlijst van het Tropenmuseum, maar ze gingen een stap verder. In mei 2021 werd een grote tentoonstelling over slavernij geopend. Hier is er een kort filmpje over te zien en online vertellen tien personen tien verhalen over hun relatie met slavernij. In samenwerking met educatieve partner Thieme Meulenhoff is er voor het onderwijs het Slavernij Magazine beschikbaar.
Chatten met historische figuren Het Nationaal Archief in Den Haag heeft een aantal tentoonstellingen speciaal voor het onderwijs zoals Wie ben ik wie was jij? 'Met een tablet in je hand chat je met de historische personen George Maduro, Aquasie Boachi , Tula, Cornelia van Nijenroode of Aletta Jacobs en ontdek je dat gelijke behandeling en gelijke rechten niet vanzelfsprekend zijn.'
Canon Door de begrippen 'woke' en 'inclusiviteit' verandert onze blik op de geschiedenis. Mede daarom is ook de Canon van de Nederlandse geschiedenis aangepast. Er zijn enkele veranderingen doorgevoerd bij de vensters: Marga Klompé is in plaats van Willem Drees gekomen en nieuw is Anton de Kom. Onder leiding van professor James Kennedy is de Canon bijgesteld, via deze link kan het rapport van de commissie worden ingezien. De oude canon is hier nog terug te vinden. In het Openluchtmuseum bij Arnhem kun je ook een speciale tentoonstelling voor het onderwijs van de canon bekijken.
De Oost Vanaf mei 2021 was de film De Oost al online te zien. Een verhaal over een Nederlandse soldaat die na de Tweede Wereldoorlog naar Nederlandse Indië gaat. Op de bijbehorende website kun je vanuit vijf personages/perspectieven de gebeurtenissen bekijken. Op de site staat het volgende over het bijbehorende lesmateriaal: 'Bij De Wereld van de Oost en de film De Oost zijn werkvormen ontwikkeld gericht op het gesprek in de klas en onderzoek doen vanuit een multiperspectieve benadering. De werkvormen zijn inzetbaar bij vakken als geschiedenis, CKV, (MBO) burgerschap of projectonderwijs.' Als verdieping op de film De Oost is de interviewserie van Coen Verbraak met Molukkers heel geschikt. Deze Molukkers vertellen hun familiegeschiedenissen. De interviews zijn via NPO Start terug te zien.
The Hill We Climb We sluiten dit lesidee af met het gedicht The Hill We Climb van Armanda Gorman met Nederlanstalige ondertiteling. Ze sprak over de VS als over een land dat niet gebroken is, maar simpelweg nog afgemaakt moet worden. Ze vertelde onder andere over haar voorouders, die slachtoffers van de slavernij waren.